آموزش کار با مولتی متر

مولتی مترهای دیجیتالی امروزی چیزی فراتر از یک ولت سنج یا آمپرسنج ساده عقربه ای می باشند، مولتی متر درواقع یک چند سنج می باشد و با این دستگاه ها می توان؛ اندازه گیری مقاومت، اندازه گیری ولتاژ، اندازه گیری آمپراژ، تست دیود، تست اتصال، محاسبه ظرفیت خازن، فرکانس متر، محاسبات AC و DC، تست فیوز، فازیاب و … را انجام داد.

آموزش کار با مولتی متر

وظایف یک مولتی متر

اهم متر
ولت متر
امپر متر
خازن سنج
دیود سنج
تست ترانزیستور

طریقه اندازه گیری مقاومت

کلید سلکتور اهمتر  را روی قسمت Ω قرار می دهیم در این قسمت،علامت های (200 و 2kو 20kو 200kو 2Mو 20M) نوشته شده است که قسمت  ●))) مربوط به تست دیود، تست ترانزیستور و تست قطع و وصل بودن می باشد (بیزر یا بوق).
هنگامی که کلید اهمتر را روی عدد 200 قرار می دهیم، یعنی اهمتر در این حالت قابلیت اندازه گیری مقاومت های بین صفر تا 200 اهم را دارا می باشد و هنگامی که کلید را روی 2K قرار می دهیم، یعنی اهمتر قابلیت اندازه گیری مقاومت های بین صفر تا 2 کیلو اهم را دارا می باشد و ... ضمنا در این حالت فیش سیاه اهمتر را در محل COM و فیش قرمز اهمتر را در محلی که با V/F/Ω مشخص شده قرار می دهیم و مقدار مقاومت را بر روی صفحه می خوانیم.هرگاه اهمتر قادر به خواندن مقدار مقاومت نباشد عدد 1 ظاهر می شود که باید کلید را تغییر داد و هرگاه اهمتر در همه حالت عدد 1 را نشان دهد معرف خرابی مقاومت است.

طریقه تست دیود و ترانزیستور با اهمتر دیجیتال

برای تست دیودها و ترانزیستورها، کلید اهمتر را روی قسمت تست دیود قرار می دهیم و فیش سیاه اهمتر را در نقطه COM و فیش قرمز را در نقطه V/F/Ω قرار داده و دیود و ترانزیستور را تست می کنیم.

طریقه اندازه گیری ولتاژ مستقیم (باطری=DC)

کلید سلکتور را روی محدوده ولتاژ DC که با علامت _ مشخص شده قرار می دهیم. در این محدوده شماره های مختلفی دیده می شود. چنانچه کلید را روی رنج 200m قرار دهیم،مفهومش اینست که اهمتر در این حالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا 200 میلی وات را اندازه گیری کند. چنانچه کلید سلکتور را روی عدد 2V قرار دهیم مفهومش اینست که اهمتر در اینحالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا 2 ولت را اندازه گیری کند. در این حالت نیز فیش سیاه در محل COM و فیش قرمز در محل V/F/Ω نصب می شود. ضمنا به علت اینکه بایستی فیش مثبت و منفی را درست وصل کنیم، در صورت برعکس زدن فیشها، مقدار ولتاژ با علامت منفی روی صفحه ظاهر می شود.

برای اندازه گیری جریان DC بایستی مولتی متری که کلید آن روی DC-mA است،به طور سری در مدار قرار گیرد و مقدار جریان روی همان خطوط مدرج بین ۰ تا ۱۰،یا ۰ تا ۵۰ و یا ۰ تا ۲۵۰ خوانده شود.

دکمه فشاری قرمز روی بعضی اهمترها برای تست باطری اهمتر است،اگر فشار دادیم و عقربه تا نیمه حرکت کرد باطری سالم است.همچنین اگر دو سر اهمتر را به هم بزنیم و با تنظیم پیچ اهمتر عقربه روی صفر نیاید یا باطری آن ضعیف است یا اهمتر خراب است.

کلید دو حالته در بعضی اهمترها (+ -) برای اینست که اگر در موقع ولتاژگیری عقربه در جهت مخالف حرکت شود به جای تعویض فیش ها کلید را در حالت دیگر قرار داده ولتاژ را بخوانیم.

برای اندازه گیری ولتاژ باطری ها کلید سلکتور در قسمت ولتاژ روی درجه ۱۰ قرار دارد بنابراین مقدار را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانیم که در این صورت مشاهده می کنیم،عقربه بین ۴ تا ۶ قرار گرفته است و حدودV 4.5 ولت را نشان می دهد.همچنین در شکل زیر طریق ولتاژگیری برق شهر نشان داده شده است.

طریقه اندازه گیری ولتاژ متناوب (AC)

کلید سلکتور اهمتر را روی محدوده ولتاژ  AC که با علامت ~ مشخص شده قرار می دهیم.در این محدوده شماره های مختلفی دیده میشود. چنانچه کلید را روی رنج 2V قرار دهیم،یعنی در این حالت اهمتر قادر است ولتاژهای بین صفر تا 2 ولت متناوب را اندازه گیری کند و اگر کلید را روی 20V قرار دهیم یعنی اهمتر ولتاژهای بین صفر تا 20 ولت را می تواند اندازه گیری نماید. در این حالت فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار داده و فیش ها را از هر طرف به محل ولتاژ وصل کنیم فرقی نمی کند چون ولتاژ متناوب قطب منفی و مثبت ندارد.

اگر کلید را روی درجه ۱۰ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانیم،اگر کلید را روی درجه ۵۰ قرار دهیم، مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتور را روی درجه ۲۵۰ قرار دهیم،مقدار ولتاژ را روی خط مدرج ۰ تا ۲۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتوری را روی درجه ۵۰۰ قرار دهیم،چون خط مدرج ۵۰۰ وجود ندارد،مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۵۰ می خوانیم و آن را در ۱۰ ضرب می کنیم و اگر کلید را روی ۱ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۱۰ خوانده و بر ۱۰ تقسیم می کنیم.

طریقه اندازه گیری جریان DC

کلید سلکتور را روی قسمت DC-mA قرار داده و فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل mA (برای جریان کم) و یا 20A (برای جریان زیاد) قرار داده و آنگاه برای اندازه گیری جریان،فیش اهمتر را در مدار مربوطه به صورت سری قرار می دهیم.

طریقه اندازه گیری مقدار ظرفیت خازن

پایه های خازن را پس از خالی خازن،در محلی که با CX در قسمت بالای اهمتر مشخص شده است قرار داده و کلید سلکتور را در قسمت CX،بر روی یکی از شماره ها قرار می دهیم.به طور مثال وقتی کلید سلکتور را روی رنج 20n قرار می دهیم یعنی اهمتر قادر است ظرفیت خازنهایی که بین صفر تا 20 نانوفاراد است را اندازه گیری نماید.

طرز کار تستر ترانزیستور در اهمتر دیجیتال

ابتدا مشخص می کنیم که ترانزیستور PNP(مثبت) است و یا NPN(منفی) و سپس پایه های Bو Eو C آن را مشخص می کنیم.
سپس ترانزیستور مورد تست را در محل مربوطه قرار داده و کلید سلکتور را روی hFE قرار می دهیم و آنگاه مقدار hFE ترانزیستور بر روی صفحه اهمتر ظاهر می شود که با مقایسه کردن آن با مقدار hFE که در جلوی شماره آن ترانزیستور،در کتاب مشابهات ترانزیستورها نوشته شده است،می توان پی برد که ترانزیستور سالم است یا خراب.

طریقه اندازه گیری مقدار فرکانس با اهمتر دیجیتال

کلید سلکتور اهمتر را روی قسمت فرکانس (20KHZ) قرار داده و فیش سیاه را به محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار می دهیم و آنگاه مقدار فرکانس را اندازه می گیریم.

طریقه اندازه گیری مقدار حرارت با اهمتر دیجیتال

قطعه حساس به حرارت را که به دو فیش وصل است و در جعبه اهمتر قرار دارد به محلی که در قسمت بالای اهمتر قرار دارد و با علامت - و + مشخص شده قرار داده و آنگاه اگر قطعه فوق را به محل دما نزدیک کنیم مقدار حرارت بر روی صفحه اهمتر ظاهر می شود.

کلید Hold در اهم متر دیجیتال

در بعضی اهمترهای دیجیتال، مقدار کم و زیاد شده و متناوبا تغییر کند که برای ثابت دیده شدن عدد،می توان کلید Hold را فشار داد.

الف) اندازه گیری مقاومت:

کلید سلکتور را روی بیشترین پله (Range) مقاومت قرار می‌دهیم، فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (-) یا (com) مشترک و فیش قرمز به درون ترمینالی که مربوط به مقاومت یا (+) است قرار می‌دهیم. سر دیگر آنها را به طرز مناسبی به طرفین مقاومت مورد نظر وصل می‌کنیم و مقاومت را می‌خوانیم.

ب) طرز اندازه گیری ولتاژ مستقیم

سلکتور را برروی Dc آورده و فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (com) و فیش قرمز را درون ترمینال (+) یا ترمینالی که مربوط به ولت است قرار می‌دهیم. سر دیگر آنها را به طور مناسب به قطبین مولد یا دو نقطه از مدار وصل می‌کنیم و ولتاژ را اندازه گیری می‌کنیم.

ج) طرز اندازه گیری شدت جریان مستقیم DCm

یکی از فیشها را به COM و دیگری را به mA وصل و دو سر فیش را هم به قطبین مولد یا دو نقطه از مدار متصل می‌کنیم و شدت جریان را اندازه گیری می‌کنیم. برای اندازه گیری شدت جریان‌های بیش از ۳۰۰mA تا ۱۰A فیش قرمز رنگ را درون ترمینال ۱۰A قرار می‌دهیم.

د) طرز اندازه گیری ولتاژ متناوب ACV

کلید سلکتور را روی ACV و یکی از فیشها را درون ترمینال COM و دیگری را به ترمینال مربوط به ولت وصل می‌کنیم.

هـ) طرز اندازه گیری شدت جریان متناوب ACA

فیش سیاه رنگ را درون ترمینال (COM) و فیش قرمز را درون ترمینال مربوط به Ma وصل می‌کنیم. یا در صورت لزوم به ترمینال ۱۰A وصل می‌کنیم.

کار با مولتی متر

هنگام کار با دستگاه مولتی متر توجه به نکات زیر ضروری است:

1. برای اندازه گیری شدت جریان باید دستگاه را به طور سری در مدار قرار داد.
2. برای اندازه گیری اختلاف پتانسیل باید دستگاه را به طور موازی بین دو نقطه از مدار قرار داد.
3. هنگام اندازه گیری مقاومت لازم است جریان برق را قطع کنیم. در غیر این صورت به دستگاه آسیب می‌رسد.
4. دستگاه را با احتیاط جا به جا می‌کنیم و از وارد آمدن ضربه به آن و یا سقوط دستگاه جلوگیری می‌نماییم.
5. پیچ تنظیم صفر دستگاه را نباید دستکاری کرد، زیرا این بخش از دستگاه خیلی حساس است و ممکن است فنر مربوط به آن قطع و دستگاه خراب شود.
6. همیشه هنگام اندازه گیری کمیت‌ها کلید سلکتور را روی بیشترین درجه قرار می‌دهیم و در صورت لزوم به تدریج آن را کاهش می‌دهیم تا به دستگاه لطمه ای وارد نشود.
7. حتی الامکان کلید سلکتور را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌چرخانیم، به علاوه چرخاندن سریع کلید سلکتور برای دستگاه خالی از ضرر نیست.

ممکن است که ترس از برق گرفتگی و یا هر حادثه ای دیگر سدی برای کنجکاوی شما گردد. اما در واقع چنین نیست. با رعایت کردن کلیه نکات ایمنی بی شک شما نیز می‌توان از لذت کشفیات جدید و یا حتی شنیدن صدای یک بوق ساده که ساخته دست خود شماست برخوردار گردید. البته در آموزش الکترونیک کلاسهای کامتک شما با انواع دستگاههای مولتیمتر آشنا شده و کلیه قطعات الکترونیکی روی مدار را عملا تست و اندازه گیری میکنید.

مولتی مترها امروزه در انواع مختلف دیجیتالی با قابلیت‌های متفاوت در بازار یافت می‌شود. برای شروع بد نیست با ساده ترین آن "مولتی متر selector ی" کار خود را آغاز کنیم. در شمایل کلی این دستگاه یک صفحه مدرج به همراه یک selector وجود دارد. همانطور که از اسم آن مشهود است این دستگاه برای اندازگیری کمیت‌هایی مانند اختلاف پتانیسل، مقاومت و جریان طراحی گردیده و برای استفاده از selector دستگاه به ترتیب بر روی واژه‌های volt- ohm – ampere کمک گرفته می‌شود.

لازم به تذکر است روی دسته سلکتور نشانگری موجود است که تعیین کننده دامنه کاری در اندازگیری‌های شما می‌باشد. این دستگاه نیز مانند هر سیستم دیگری دارای دو ترمینال آند و کاتد می‌باشد. برای استفاده صحیح از دستگاه بایستی سیم مشکی را به ترمینال منفی و سیم قرمز را به ترمینال مثبت متصل کنید. حال دکمه power دستگاه را زده و هر نوع اندازگیری را می‌توانید شروع کنید.

حال فرض می‌کنیم که مقاوتی را که می‌خواهیم آزمایش کنیم ۱۰۰ اهم باشد. با تو جه به اینکه سلکتور روی ۱*R ایستاده عقربه عدد ۱۰۰ را نشان میدهد و چنانچه رنگهای روی مقاومت پاک شده باشند در خواهیم یافت که مقاومت ما ۱۰۰ اهمی‌است ولی اگر مقاومت ما از ۵ کیلو اهم بیشتر باشد عقربه تقریبا روی علامت بی نهایت می‌ایستد و ما در این مبنا نمی‌توانیم مقدار مقاومت را بخوانیم. از این رو سلکتور را روی R*10 قرار میدهیم.
R*10 به این معنی است که اگر عقربه هر عددی را نشان دهد آن عدد باید ضربدر ۱۰ شود تا مقدار اصلی مقاوت را بتوانیم بخوانیم.

به عنوان مثال اگر مقاومت ما ۱۰ کیلو اهم باشد عقربه روی یک کیلو اهم می‌ایستد و اگر یک کیلو را ضربدر ۱۰ کنیم مقدار اصلی مقاومت که همان ۱۰ کیلو اهم است به دست می‌آید. در این ردیف Range یا مبنا نیز بیشتر از ۵۰ کیلو اهم را نمی‌توان خواند. پس اگر مقاومت ما از این مقدار بیشتر باشد باید سلکتور را روی R*100 قرار دهیم و همانطور مانند قبل هر چه عقربه نشان داد باید این دفعه ضربدر ۱۰۰ کنیم. هر وقت ما مبنا و یا رنج را در قسمت آزمایش مقاومتها عوض کنیم باید عقربه را "میزان" یا Adjust کنیم.

قسمت ولتاژها

ابتدا از ولتاژ مستقیم DC.V شروع می‌کنیم. همانطور که میبینید این قسمت دارای شش مبنای اندازگیری است که از ۰٫۲۵ ولت تا ۱۰۰۰ ولت مستقیم را می‌تواند اندازه بگیرد. طرز کار این قسمت نیز تقریبا مانند اهم است یعنی اگر سلکتور را روی ۱۰ ولت قرار دهیم دستگاه ما حداکثر تا ۱۰ ولت را می‌تواند نشان دهد.

این طبقه بندی اعداد را روی صفحه قسمتی که سه طبقه عدد قرار دارد می‌توانید ببینید. سمت چپ مدار نیز با DC.V و میلی آمپر مشخص شده. حال اگر شما خواسته باشید که یک باتری و یا منبع تغذیه جریان مستقیم را آزمایش کنید باید سیم مثبت دستگاه را به مثبت منبع تغذیه و سیم منفی دستگاه را به منفی منبع تغذیه وصل نمایید. اگر چنانچه باتری شما به عنوان مثال شش ولت است باید سلکتور را روی عدد ۱۰ قرار دهید. در این صورت عقربه عدد ۶ را نشان می‌دهد ولی اگر باتری شما از ۱۰ ولت بیشتر و از ۵۰ ولت کمتر بود باید سلکتور را روی عدد ۵۰ قرار داد و چنانچه بیشتر بود روی ۱۰۰۰ ولت.

برای اندازگیری جریان مستقیم نیز مانند ولتاژ عمل میکنیم. یعنی اگر سلکتور را روی عدد ۰٫۵ قرار دهیم دستگاه حداکثر تا ۰٫۵ میلی آمپر میتواند اندازه بگیرد و اگر روی ۱۰ باشد حداکثر ۱۰ میلی آمپر و چنانچه روی ۲۵۰ باشد تا ۲۵۰ میلی آمپر.

اطمینان از اتصال و عدم اتصال سیم

قابلیت دیگر در مولتی متر Beeper است این قابلیت بما این امکان را میدهد که به اتصال به نقاط مختلف مدار و یا سیم از اتصال و یا عدم اتصال به یکدیگر اطلاع یابیم،برای مثال یک سیم در طول مسیر که در هر طرف دو رشته دارد ابتدا دو رسته سیم را بدون اتصال در هر دو طرف تست میکنم در صورتی که مولتی متر صدا پخش نکند این دو سیم در طول مسیر بهم اتصال نکرده اند و در صورت پخش صدا سیم معیوب شده و در قسمتی بیکدیگر بخورد کرده اند، در مواقعی که میخواهیم از ارتباط صحیح آگاه شویم یکطرف سیم را به هم ارتباط میدهیم در این صورت در طرف دیگر با اصال به دو سیم باید صدا از مولتی متر پخش شود ، این تست برای اطمینان از سیم و معبوب نبودن در انواع سیم برق و دیتا و یا سیم دوربین ،آنتن استفاده میگردد.

این جزوه آموزش الکترونیک مکمل خوبی برای کلاسهای عملی الکترونیک کاربردی میباشد. علاقمندان و کارآموزانی که میخواهند کار تعمیرات را شروع کنند مطالب تئوری را مکمل کار عملی پیش ببرند.